Diş Taşı Nedir? Diş Taşı Neden Olur? Nasıl Önlenir?

Tartar veya dental kalkülüs olarak da bilinen diş taşı, diş yüzeyinde ve diş eti çizgisinin altında biriken sertleşmiş bir plak formudur. Ağızda sürekli oluşan renksiz, yapışkan bir bakteri filmi olan dental plak yani diş plağı, fırçalama ve diş ipi kullanımı ile düzenli olarak temizlenmelidir. Yeterince temizlenmediği takdirde plaklar tükürükteki kalsiyum ve fosfat mineralleriyle birleşerek sertleşir ve gözenekli bir yapıya sahip olan tortuya dönüşür. Sertleşmiş diş taşı, diş yüzeyine daha fazla plak ve leke pigmenti tutunmasını kolaylaştıran pürüzlü bir yüzey oluşturur. Diş taşı, sert yapısı nedeniyle profesyonel bir diş temizliği yapılmadan, evde uygulanan yöntemlerle çıkarılamaz. (2)

Diş taşı oluşumu genellikle sessizce ilerler, ancak ilerlediğinde belirgin estetik sorunlara ve ağız sağlığı problemlerine yol açabilir. En yaygın görülen diş taşı belirtileri ise şunlardır: (2, 3)

• Diş eti çizgisinin hemen üstünde, özellikle alt ön dişlerin arka yüzeylerinde ve üst azı dişlerinin dış yüzeylerinde hissedilen sert, pürüzlü, kireçsi bir tabaka

• Dişlerde sarı veya açık kahverengi lekelenme ve renk değişikliği 

• Tütün, kahve, çay gibi koyu pigmentli yiyecek ve içeceklerin tüketimi durumlarında gri, siyah veya koyu kahverengi lekelenmeler

• Diş taşının gözenekli yapısının bakteri ve yiyecek artıklarının birikimine izin vermesi nedeniyle ağızda sürekli ve inatçı kötü oluşumu (halitozis)

• Diş etlerinde iltihaplanma, kızarıklık, şişlik ve kanamaya yol açan diş eti iltihabı (gingivitis) oluşumu

• Özellikle fırçanın zor ulaştığı bölgelerde, diş arkası tartar gibi, yoğunlaşmış birikintiler

• Diş eti çekilmesi ve bunun sonucunda diş köklerinin açığa çıkması, yine buna bağlı olarak sıcak, soğuk veya tatlıya karşı dişlerde hassasiyet

Diş taşının temel nedeni, ağız hijyeninin yetersizliğidir. Ancak buna ek olarak bazı diğer faktörler bu oluşumu hızlandırabilir veya kolaylaştırabilir. “Diş taşı neden olur?” sorusuna yanıt olabilecek bu gibi durumlardan bazıları şunlardır:

• Yetersiz Ağız ve Diş Bakımı: Dişlerde oluşan bakteri plakları, yaklaşık 48 saat içinde mineralleşmeye başlar. Dişlerin günde iki kez ve yeterli sürede (en az 2 dakika) fırçalanmaması, diş ipi veya arayüz fırçası kullanılmaması, bu plakların temizlenmeden kalmasına ve sertleşmesine neden olur. (4)

• Tükürük Bileşimi: Bazı kişilerin tükürük salgısı, diğerlerine göre daha yüksek oranda kalsiyum ve fosfat içerir. Bu mineraller, plağın daha hızlı ve daha sert bir şekilde diş taşına dönüşmesine neden olabilir.

• Diyet: Şekerli ve nişastalı yiyeceklerin sık tüketimi, ağızdaki bakterilerin asit üretimini artırır ve bakteri plaklarının daha hızlı oluşmasına neden olabilir.

• Sigara Kullanımı: Sigara ve diğer tütün ürünlerini kullanan kişilerde tükürük akış hızı değişebilir. Bu değişim dişlerde plak birikimini ve diş taşı oluşumunu hızlandırabilir. (2)

• Genetik Yatkınlık: Bazı insanlar, genetik faktörler nedeniyle periodontal hastalıklara ve dolayısıyla diş taşı oluşumuna diğerlerinden daha yatkın olabilir. Ayrıca dişlerdeki açı ve hizalanma sorunları da tedavi edilmediği takdirde bakteri plaklarının temizlenmesi zorlaştırdığından tartar oluşma riskini artırabilir.

Diş taşı, sertleşmiş ve mineralize olmuş bir yapı olduğu için ne kadar titiz fırçalama veya diş ipi kullanımı olursa olsun evde uygulanan yöntemlerle tamamen çıkarılamaz. Bu inatçı birikintiler, dişin kök yüzeyine ve diş eti altına sıkıca tutunur ve bu nedenle yalnızca diş hekimleri tarafından, ultrasonik titreşimli cihazlar ve özel olarak tasarlanmış manuel küretaj aletleri kullanılarak güvenli ve etkili bir şekilde temizlenebilir. (4) Diş taşlarının temizlenmesi amacıyla yapılan uygulamalardan bazıları şunlardır:

Profesyonel diş taşı temizliği olarak bilinen temel prosedür, diş eti çizgisinin üzerindeki ve hafif altındaki diş taşlarının temizlenmesini sağlar. Bu işlemde yüksek frekanslı titreşimler yayan ultrasonik cihazlarla diş taşı, mine yüzeyinden ayrılarak parçalanır. Aynı anda temizlenen bölgeye su püskürtülerek hem soğutma sağlanır hem de ayrılan taş parçaları bölgeden uzaklaştırılır. Ultrasonik cihazların erişemediği dar alanlarda veya inatçı kalıntıların temizlenmesinde özel kazıyıcı el aletlerinden yararlanılabilir. Temizleme işleminden sonra diş yüzeyi, gelecekteki plak birikimini yavaşlatmak için pürüzsüzleştirilir ve parlatılır. (5)

Genellikle ilerlemiş diş eti hastalığı (periodontitis) tedavisinin ilk adımı olarak uygulanan bu işlem, derinlere inerek kök yüzeyine kadar ulaşmış olan tartarın (subgingival diş tartarı) temizlenmesini sağlar. Kök yüzeyi düzleştirme, diş eti cebinin derinleştiği (genellikle 4 mm ve üzeri) durumlarda yapılır. İşlem sırasında iltihaplı dokular varsa bunlar da temizlenir. Lokal anestezi altında, özel tasarlanmış küretaj aletleri yardımıyla kök yüzeyi pürüzsüz ve temiz bir hale getirilir. Kök yüzeyinin düzleştirilmesi, diş etinin tekrar temiz bir kök yüzeyine tutunmasına ve diş eti ceplerinin küçülmesine olanak sağlar. Ciddi diş eti iltihabında, özellikle de derin cepler oluşmuş ve kemik kaybı gelişmiş olduğunda, temizlik sonrası flep operasyonu gibi cerrahi prosedürlere gerek duyulabilir. (6)

Diş taşı zararları diş etlerinde iltihaplanmaya, diş eti çekilmesine ve diş kayıplarına kadar ilerleyebilen pek çok farklı olumsuz durumu içerir. Bu nedenle diş taşlarınının oluşumunu önlemek için gerekli önlemler alınmalıdır. Tartarı önlemenin tek yolu, plak oluşumunu sürekli ve etkili bir şekilde kontrol etmektir. Bunun için dikkat edilmesi gerekenler şunlardır: (1)(2)

• Florürlü diş macunu ile dişler günde en az 2 kez, minimum 2 dakika boyunca etkili bir şekilde fırçalanmalıdır.

• Diş ipi veya arayüz fırçası kullanımına ek olarak dil temizliğine de dikkat edilmelidir.

• Plakları etkili bir şekilde temizlemek için yumuşak kıllı bir diş fırçası veya kaliteli bir elektrikli diş fırçası kullanılmalıdır. Sert fırçalama, mine ve diş etlerine zarar verebileceğinden nazik olmaya özen gösterilmelidir.

• Diş hekimi önerisiyle tartar oluşumunu yavaşlatan bileşenler içeren diş macunları kullanılabilir. Bu tür diş macunları tükürük salgısında yer alan minerallerin diş plaklarına tutunmasını ve burada sertleşmesini engellemek açısından fayda sağlayabilir.

• Gerekli durumlarda yine diş hekimi önerisiyle antibakteriyel ağız gargaraları ile ağızdaki bakteri yükünün azaltılması ve plak birikiminin kontrol altına alınması hedeflenebilir.

• En iyi ağız bakım rutini uygulansa dahi az da olsa bakteri plağının oluşup sertleşmesi ve tartar oluşturması kaçınılmaz olabilir. Bu nedenle altı ayda bir düzenli diş hekimi kontrolü aksatılmamalıdır. Böylece gerektiğinde birikmiş tartar profesyonelce temizlenebilir, farklı diş ve diş eti sorunları varsa bunlar tespit edilebilir ve ileride oluşabilecek ciddi sorunların önüne geçilebilir.

Düzenli profesyonel bakım ve kararlı bir ağız hijyeni rutini ile diş taşı oluşumunu önlemek ve periodontal sağlığınızı koruma gücü her zaman sizin elinizdedir.

1. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/gingivitis/symptoms-causes/syc-20354453 - Son Erişim Tarihi: 01.10.2025

2. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/25102-tartar - Son Erişim Tarihi: 01.10.2025

3. https://marshvilledentist.com/your-marshville-dentist-breaks-down-the-differences-between-plaque-and-tartar/ - Son Erişim Tarihi: 01.10.2025

4. https://www.mouthhealthy.org/all-topics-a-z/plaque#:~:text=Plaque%20that%20is%20not%20removed,swollen%20and%20may%20bleed%20easily. - Son Erişim Tarihi: 01.10.2025

5. https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/11187-dental-check-up - Son Erişim Tarihi: 01.10.2025

6. https://www.perio.org/for-patients/periodontal-treatments-and-procedures/non-surgical-treatments/ - Son Erişim Tarihi: 01.10.2025