Bebeklerde Pamukçuk Nedir, Neden Olur, Nasıl Geçer?

Pamukçuk, Candida albicans adlı bir mantar (maya) türünün neden olduğu bir enfeksiyondur. Bu maya, insan vücudunda ağız ve sindirim sisteminde doğal olarak bulunur ve genellikle zararsızdır. Normalde vücudun bağışıklık sisteminin de katkısıyla yararlı bakterilerle mayalar bir denge içerisinde varlığını sürdürür. Ancak bebeklerde, özellikle de bağışıklık sisteminin normal fonksiyonları tam olarak gelişmediği için bu koruyucu mekanizmalar yetersiz kalabilir. Bu durumda Candida mantarı kontrolsüzce büyüyebilir ve bebeğinizin ağız bölgesinde pamukçuğa yol açabilir. (1)(3)

Bebeklerde pamukçuk oluşma riskini artıran bazı faktörler bulunur. En yaygın risk faktörlerinden biri, antibiyotik kullanımıdır. Antibiyotikler, vücuttaki zararlı bakterileri öldürürken aynı zamanda Candida'yı kontrol altında tutmaya yardımcı olan faydalı bakterileri de yok edebilir. Doğal floranın bozulmasına neden olan bu durum, mantarların aşırı çoğalması için uygun bir ortam yaratır. (4) Diğer potansiyel nedenler ve risk faktörleri şunlardır: (5)(6)

• Doğum Sırasında Geçiş: Yenidoğanlar, doğum sırasında annenin vajinal mantar enfeksiyonu varsa, enfeksiyonu annelerinden alabilirler.

• Bağışıklık Sisteminin Zayıflaması: Prematüre veya çok düşük doğum ağırlıklı bebekler gibi bağışıklık sistemi zayıf olan çocuklar, pamukçuk enfeksiyonlarına daha yatkındır.

• Steroid Kullanımı: Astım gibi durumlar için kullanılan bazı steroidli ilaçlar, özellikle teneffüs edilen kortikosteroidler, bağışıklık sistemini baskılayarak pamukçuk riskini artırabilir.

• Emzirme ve Bulaşma: Emziren annenin göğüs ucunda mantar enfeksiyonu varsa, enfeksiyon anne ve bebek arasında sürekli olarak geçiş yapabilir. Bu durumda hem annenin hem de bebeğin eş zamanlı tedavi edilmesi gerekebilir.

• Uzun Süreli Emme ve Hijyen: Uzun süreli emme (biberon veya emzik) ağız zarını tahriş edebilir ve mantar enfeksiyonuna daha yatkın hale getirebilir. Ayrıca, biberon uçları ve emziklerin düzenli olarak kaynatılarak sterilize edilmemesi, yeniden enfeksiyon riskini artırır. Ağız içi protez kullanımı gibi durumlarda da hijyene ekstra dikkat edilmesi gerekir.

Bebeklerde pamukçuk sorununun en sık görülen belirtilerinden biri, bebeğin dilinde ve ağız içinde oluşan beyaz lekelerdir. Ancak, bir bebeğin dilinin beyaz olmasının her zaman pamukçuk anlamına gelmez. Emzirme veya biberonla beslenme sonrasında dilin üzerinde biriken süt kalıntıları da geçici olarak beyaz bir tabaka oluşturabilir. Pamukçuk kaynaklı beyaz lekeler, genellikle peynir kesiği veya sütün pıhtılaşmış haline benzeyen, kremsi beyaz veya sarımsı, hafif kabarık yamalar şeklindedir. Bu yamalar, dilin yanı sıra yanakların iç kısmında, damakta ve diş etlerinde de görülebilir. Süt kalıntılarından farklı olarak, ağızda pamukçuk lekeleri kolayca silinemez; zorla silinmeye çalışıldığında alttaki kırmızı, hassas doku açığa çıkabilir ve hafif kanamaya neden olabilir. (1)(5)

Oral kandidiyazis (pamukçuk) belirtileri her bebekte farklılık gösterebilir. Ancak genellikle ağız içerisindeki değişikliklerle kendini gösterir. Belirtiler genellikle şunları içerir: (2)(5)

• Dil, yanak içleri, damak ve diş etlerinde belirgin, peynir kesiği benzeri beyaz veya sarımsı yamalar

• Ağızdaki lezyonların ağrılı olması nedeniyle bebeklerde beslenme sırasında zorlanma, huzursuzluk veya beslenme reddi

• Ağız içerisindeki lezyonların altındaki dokularda kızarıklık, hassasiyet, şiddetli enfeksiyonlarda yutkunma sırasında ağrı

• Ağız kenarlarında çatlaklar

• Huzursuzluk ve huysuzluk

Yukarıdaki belirtilere ek olarak, pamukçuğa neden olan Candida mantarı, dışkı yoluyla bebek bezinin olduğu bölgeyi de etkileyebilir. Bu durumda bez bölgesinde kızarıklık ve sınırları belirgin olan, standart pişik kremlerine yanıt vermeyen bir mantar pişiği (Candida pişiği) görülebilir. Eğer bebekte pamukçuk varsa, emzirme yoluyla anneye de geçebilir. Bu durumda annede meme uçlarında kızarıklık, ağrı, çatlak, hassasiyet, kaşıntı gibi sorunlar görülebilir. Emzirme sırasında anneler keskin bir ağrı hissedebilir, memede parlak veya pullu bir cilt görünümü ortaya çıkabilir. (1)(7)

Bebeklerde pamukçuk enfeksiyonunun tedavisi genellikle kolay olmakla birlikte oldukça etkilidir. Çoğu sağlıklı bebekte pamukçuk ciddi bir soruna neden olmadan iyileşir. Tedavi, enfeksiyonun şiddetine ve bebeğin genel sağlık durumuna bağlı olarak belirlenir. Çocuk hekimleri tarafından mantar enfeksiyonunu önlemek amacıyla genellikle antifungal ilaçlar reçete edilir. Medikal tedavi için farklı antifungal ilaçlardan yararlanılabilir. (4)

• Antifungal Süspansiyonlar: Genellikle bebeklerde ağız mantarı için ilk olarak antifungal süspansiyonlar tercih edilir.  Ağız içerisindeki beyaz veya sarı renkli lezyonların üzerine bir damlalık, pamuklu çubuk veya temizlenmiş parmak yardımıyla sürülerek uygulanır. Genellikle günde üç-dört kez, beslenme sonrasında uygulanır ve lezyonlar kaybolduktan sonra bile en az 48-72 saat daha kullanım devam ettirilmelidir. (8)

• Oral Jeller: Oral pamukçuk tedavisinde oral jeller de kullanılabilir. Ancak, 4 aydan küçük bebeklerde boğulma riski nedeniyle dikkatli kullanılmalı ve tam doz küçük porsiyonlara bölünerek temiz bir parmak ucuyla ağzın tüm bölgelerine sürülmelidir. (9)

• Sistemik Antifungal İlaçlar: Nadir ve daha dirençli vakalarda veya enfeksiyonun yutma borusuna yayıldığı durumlarda doktorlar oral yolla alınan sistemik antifungal ilaçları reçete edebilirler. (10)

• Karbonatla Ağız Temizliği: Karbonat, bebeklerde ağız mantarı için geleneksel bir tedavi olarak uzun yıllardır kullanılır. Bir çay kaşığı karbonat, bir su bardağı su içerisinde eritilerek her beslenme sonrasında bebeğin yanakları, diş etleri ve dil yüzeyine pamuklu bir çubuk yardımıyla uygulanır. Emzirme sonrasında bu solüsyon annenin göğüs uçlarına da sürülebilir. Mantar pişiği söz konusu ise ayrı bir karışım hazırlanarak bebeğin bez bölgesine de uygulanabilir. Ancak her gün yeni bir solüsyon hazırlanması önemlidir. (11) Daha büyük bebeklerde ise ilk dişlerin çıkmasının ardından hekim tavsiyesiyle florürsüz veya bebeğin yaşına göre florür içeren diş macunları ile diş fırçalamaya özen gösterilmelidir.

• Destekleyici Önlemler ve Hijyen: Tedavi sonrası enfeksiyonun tekrarlaması riskini azaltmak ve tedavinin etkinliğini artırmak için ebeveynlerin alması gereken önemli hijyen önlemleri mevcuttur. Biberonlar, emzikler ve bebeğin ağzına soktuğu oyuncaklar her kullanımdan sonra kaynar suda 5-10 dakika kaynatılarak sterilize edilmelidir. Bulaşık makinesinde yıkamak da etkili bir yöntemdir. Ayrıca bebekle ilgilenmeden önce ve sonra, özellikle de bez değiştirme veya ağız bakımı sonrasında eller sabun ve ılık su ile iyice yıkanmalıdır. Bez bölgesi temiz ve kuru tutulmalı, pamukçuk pişiği varsa antifungal içerikli pişik kremi kullanılmalıdır. (4)

• Emziren Anneye Yönelik Tedavi: Eğer anne emziriyorsa ve meme ucunda ağrı, kızarıklık gibi mantar enfeksiyonu belirtileri varsa bebeğin tedavisiyle birlikte annenin de antifungal krem veya oral ilaçlarla eş zamanlı olarak tedavi edilmesi gerekir. Aksi takdirde enfeksiyon sürekli olarak anneden bebeğe, bebekten anneye geçebilir. Ek olarak anne eğer göğüs pedi kullanıyorsa bunlar ıslandıkça sık sık değiştirilmeli, annenin iç çamaşırları mikroorganizmaların yok edilebileceği şekilde sıcak su ile yıkanmalıdır. (1)(7)

Genellikle bebeklere uygulanan tedavi sonucunda pamukçuk 4 ila 5 gün içinde belirgin bir düzelme gösterir. Tamamen iyileşme yaklaşık iki hafta sürer. Ancak belirtiler kötüleşirse, bebek beslenmeyi bırakırsa veya sürekli olarak tekrarlarsa, altta yatan başka bir sağlık sorunu söz konusu olabildiğinden doktora başvurmanız önemlidir. Bebeklerde diş çıkarma gibi diş sağlığıyla ilgili farklı konular için blogumuzu inceleyebilirsiniz. (8

Kaynakça:

1. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/oral-thrush/symptoms-causes/syc-20353533 - Son Erişim Tarihi: 29.09.2025

2. https://www.chop.edu/conditions-diseases/thrush-or-candidiasis - Son Erişim Tarihi: 29.09.2025

3. https://kidshealth.org/en/parents/thrush.html - Son Erişim Tarihi: 29.09.2025

4. https://www.urmc.rochester.edu/encyclopedia/content?contenttypeid=90&contentid=P02690 - Son Erişim Tarihi: 29.09.2025

5. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/10956-thrush - Son Erişim Tarihi: 29.09.2025

6. https://www.healthychildren.org/English/health-issues/conditions/infections/Pages/Thrush-and-Other-Candida-Infections.aspx - Son Erişim Tarihi: 29.09.2025

7. https://www.nationwidechildrens.org/conditions/thrush - Son Erişim Tarihi: 29.09.2025

8. https://www.seattlechildrens.org/conditions/a-z/thrush/ - Son Erişim Tarihi: 29.09.2025

9. https://www.derbyshiremedicinesmanagement.nhs.uk/assets/
   Clinical_Guidelines/Formulary_by_BNF_chapter_prescribing_guidelines /BNF_chapter_5/Oral_Thrush_In_Babies.pdf - Son Erişim Tarihi: 29.09.2025

10. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK560624/ - Son Erişim Tarihi: 29.09.2025

11. https://www.babycareadvice.com/blogs/physical-problems/the-best-ways-to-treat-thrush-in-babies#:~:text=Baking%20soda%20(bicarbonate%20soda),and%20tongue%20after%20every%20feed. - Son Erişim Tarihi: 29.09.2025