Evde Diş Taşı Temizliği: Evde Diş Tartarı Nasıl Temizlenir?

Diş tartarı veya diş taşı, tükürükteki mineral tuzlarının diş plağı üzerinde birikmesi ve kristalleşmesi sonucu oluşan sertleşmiş birikintidir. Dişlerde oluşan plak; ağızdaki bakteriler, yiyecek artıkları ve tükürük proteinlerinden oluşan yumuşak, renksiz bir film tabakasıdır. Bu yumuşak plak, genellikle 24 ila 72 saat içinde diş yüzeyinden uzaklaştırılmazsa, mineralizasyon süreci başlar ve bu süreç sonunda diş taşı meydana gelir. Düzenli diş fırçalayan kişilerde dahi fırçanın ulaşamadığı alanların kalması, diş ipi veya arayüz fırçası kullanımının olmaması gibi nedenlerle diş taşı oluşumu yaygın olarak görülür. (1)

Diş taşı, oluştuğu bölgeye göre iki ana kategoriye ayrılır. Bunlardan ilki olan supragingival tartar, diş eti çizgisinin üzerinde oluşur. Genellikle sarı veya kahverengi renkte görülen sertleşmiş birikintiler şeklindedir. İkinci tür olan subgingival tartar ise diş eti çizgisinin altında, diş eti cebi adı verilen bölgede oluşan ve sıklıkla koyu kahverengi veya siyaha yakın renkte olan diş taşıdır. Daha yoğun ve yapışkan bir form olan subgingival tartar, diş hekimleri tarafından dahi doğrudan görülmeden yalnızca sondajlama yöntemiyle tespit edilebilir. Periodontal hastalıkların temel tetikleyicisi bu tür diş taşlarıdır. Diş taşlarının yüzeyi, pürüzlü ve gözenekli bir yapıdadır. Bu nedenle daha fazla plağın ve bakterinin tutunabilmesi için ortam sağlayarak sürekli tekrarlayan enfeksiyonlara zemin oluşturabilir. (2)

Diş taşının pürüzlü yüzeyinde tutulan bakteri kolonileri tarafından üretilen toksinler, diş etlerini ve destekleyici yapıları tahrip eder. Bu nedenle tartar, sadece estetik bir sorun olmanın ötesinde ağız sağlığı ve genel vücut sağlığı için ciddi riskleri beraberinde getirebilir. (3) Diş taşının zararları arasında en önemlileri şöyle sıralanabilir.

Diş taşının neden olabileceği en yaygın periodontal hastalık, gingivitis olarak da bilinen diş eti iltihabıdır. Diş eti iltihabı durumunda diş etleri kızarır, şişer ve fırçalama veya diş ipi kullanımı sırasında kolayca kanayabilir. Bu aşamada kemik kaybı henüz başlamamıştır ve diş tartarı temizliği ile durum tamamen geri döndürülebilir. (2) Diş taşlarının temizlenmemesi ve diş ceplerinin derinliklerine ulaşması sonucu periodontitis adı verilen diş eti çekilmesi ve kemik kaybı sorunları ortaya çıkabilir. Bunlar tedavi edilmeyen diş eti iltihabının ilerlemesi nedeniyle oluşan ciddi diş eti hastalıklarıdır ve zamanında önlem alınmadığı takdirde dişlerin sallanmasına, nihayetinde kaybedilmesine neden olabilir. (3)

Diş taşının gözenekli yapısı, anaerob bakterilerin üremesi için mükemmel bir ortamdır. Bu bakteriler, kötü kokuya neden olan uçucu sülfür bileşikleri ürettiğinden ağız kokusu (halitozis) sorununu beraberinde getirebilir. Tartar temizlenmeden ağız kokunusun kalıcı olarak giderilmesi güçtür. (4)

Diş taşı, yoğun olması halinde dişlerde kirli bir görünüme ve lekelenmelere neden olabilir, diş çürüğü oluşumunu kolaylaştırabilir. Özellikle tütün, kahve veya çay gibi pigmentli maddeleri kolayca emdiğinden bu tarz ürünleri sık tüketenlerde koyu sarı ve siyah diş taşı görülebilir. Bu sebeple diş taşlarının estetik sorunlara neden olması da kaçınılmazdır. (5)

Kronik diş ve diş eti iltihabının neden olabileceği problemler, sadece ağız ve çene bölgesiyle sınırlı kalmaz. Araştırmalar, diş eti iltihabına neden olan bakterilerin kan dolaşımına geçebildiği, bu nedenle periodontal hastalıklar ile vücuttaki sistemik iltihaplanma arasında güçlü bir ilişki bulunduğunu gösterir. (1)(6)

Diş tartarı; yapısının mineralize ve sert olmasından dolayı, profesyonel aletler ve teknikler kullanılmadan diş yüzeyinden tamamen ve güvenli bir şekilde uzaklaştırılamaz. Bu nedenle evde diş taşı temizliği yapılması uygun değildir. Bu, bir diş hekimi veya diş hijyenisti tarafından yapılmak zorunda olan bir prosedürdür. Profesyonel diş tartar temizleme yöntemleri, esas olarak iki temel prosedürü içerir:

Scaling, diş eti çizgisinin üstündeki (supragingival) ve altındaki (subgingival) diş taşını temizleme işlemidir. Scaling işleminde yüksek frekanslı titreşimler kullanan ultrasonik aletler yardımıyla tartarın sert yapısının kırılarak diş yüzeyinden ayrılması sağlanır. Bu sırada dişe su püskürtülerek hem bölge soğutulur hem de diş eti ceplerindeki serbest plak ve bakteriler uzaklaştırılır. Ultrasonik aletlerin ulaşamadığı bölgeler için ise küret ve skaler gibi el aletlerinden yararlanılabilir. (2)  Bu aletlerin yalnızca diş hekimlerinin profesyonel kullanımına uygun olduğu, evde diş taşı temizliği için kullanılamayacağı unutulmamalıdır.

Eğer diş eti hastalıkları ilerlemişse ve tartar diş eti cebinin derinliklerine inmişse (periodontitis), diş tartarı temizliği için sadece scaling yeterli olmaz. Kök yüzeyinin düzleştirilerek ve pürüzsüz hale getirilmesini hedefleyen root planing yöntemi, tartar ve bakteriyel toksinleri diş köklerinden uzaklaştırır. Lokal anestezi altında yapılan bu işlemle diş etinin temiz kök yüzeyine yeniden tutunması ve periodontal ceplerin küçülmesine imkan sağlanır. Bu sayede bakterilerin yüzeye yeniden tutunmasının engellenmesi hedeflenir. (7)

Diş taşının sert ve mineralize yapısı nedeniyle evde diş taşı temizliği mümkün değildir. Profesyonel diş kazıma aletlerini (scaler) evde kullanmak son derece tehlikelidir. Böyle bir temizleme girişiminin diş taşlarını tam olarak temizleyemeyeceği, diş minesi ve diş etlerine ciddi zarar verebileceği unutulmamalıdır. (5) Uygulayabileceğiniz en etkili evde diş taşı temizliği yöntemleri, aslında diş plağı temizleme ve önleme yöntemleridir. Bu yöntemlerden bazıları şunlardır:

Diş fırçalama, plağı mineralize olmadan önce temizlemenin temelidir. Dolayısıyla günde iki kez, her seferinde en az iki dakika boyunca dişleri yumuşak kıllı bir fırça ile fırçalamak şarttır. Diş fırçası, diş eti çizgisine 45 derecelik bir açıyla tutulmalıdır. Kısa ve nazik vuruşlarla dişler fırçalanmalı ve plakların diş eti çizgisinden çıktığından emin olunmalıdır. Titreşimli veya döner hareketli elektrikli diş fırçaları, manuel fırçalara oranla plağı daha etkili bir şekilde temizleyebilir ve tartar oluşumunu önemli ölçüde azaltabilir. (8)

Diş fırçası, diş yüzeylerinin yalnızca %60'ına ulaşabilir. İki diş arasındaki temas noktaları (interdental alanlar), tartarın en sık oluştuğu yerlerdir. Çünkü diş fırçaları bu bölgelere genellikle ulaşamaz. Diş aralarının tamamen temizlenebilmesi için diş ipi veya arayüz fırçası, günde en az bir kez kullanılmalıdır. Diş ipinin “C” şeklini alacak şekilde dişe sarılması ve diş eti altına hafifçe indirilmesi, buradaki plağın çıkarılması için en doğru yöntemdir. (1)

Bazı diş macunları, tartar oluşumunu yavaşlatmaya yardımcı olabilecek kimyasal maddeler içerir. Pirofosfatlar veya çinko sitrat gibi bileşenler içeren diş macunları, tükürük salgısındaki kalsiyum fosfatın plağa bağlanma hızını azaltarak mineralizasyonu yavaşlatabilir. (9)

Reçetesiz satılan veya diş hekimleri tarafından reçetelendirilen bazı ağız gargaraları, plağın kontrolüne yardımcı olabilir. Bakteri yükünü azaltarak plak oluşumunu yavaşlatan bu gargaralar, diş ipi veya fırçalama yerine geçmez. Antibakteriyel içerikli gargaraların kullanımı hekim tavsiyesi gerektirir. (5)

Tükürükteki mineralizasyon sürecini yavaşlatmak ve ağızda bakteri birikimini azaltmak için şeker ve nişasta içeren yiyeceklerin tüketiminden mümkün olduğunca kaçınmanız önemlidir. Ayrıca bol su tüketimi ağızdaki yiyecek artıklarını ve asitleri temizlemeye yardımcı olarak plak oluşumunu önlemenize katkıda bulunabilir. (5)

1. https://www.cdc.gov/oral-health/about/gum-periodontal-disease.html (Son Erişim Tarihi: 02.10.2025)

2. https://www.nidcr.nih.gov/health-info/gum-disease (Son Erişim Tarihi: 02.10.2025)

3. https://www.perio.org/for-patients/periodontal-treatments-and-procedures/non-surgical-treatments/ (Son Erişim Tarihi: 02.10.2025)

4. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/bad-breath/symptoms-causes/syc-20350922 (Son Erişim Tarihi: 02.10.2025)

5. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/25102-tartar (Son Erişim Tarihi: 02.10.2025)

6. https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/circulationaha.115.020869 (Son Erişim Tarihi: 02.10.2025)

7. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1600-051X.2005.00762.x (Son Erişim Tarihi: 02.10.2025)

8. https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD002281.pub3/full (Son Erişim Tarihi: 02.10.2025)

9. https://crcid.com/remineralizing-teeth/ (Son Erişim Tarihi: 02.10.2025)

10. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6516960/ (Son Erişim Tarihi: 02.10.2025)